ชื่อข้อมูล   การทำผ้าห่มนวม

ประเภทของข้อมูล   หัตถกรรมท้องถิ่น

ที่ตั้ง/สถานที่   กลุ่มสตรีทำผ้าห่มนวม และหมอนอเนกประสงค์ 530 หมู่ 2 ตำบลเซียงคาน อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย

ระยะเวลาการจัดกิจกรรม   ตลอดทั้งปี

____________________________________________

          การทำผ้าห่มนวม ในสมัยก่อนชาวเชียงคานปลูกฝ้ายเป็นจำนวนมาก จึงนำมาทำเป็นของใช้ภายในบ้าน รวมทั้งทำเป็นไส้ผ้าห่มนวมเพื่อใช้ห่มในฤดูหนาว เพราะในฤดูหนาวอำเภอเชียงคานอากาศจะหนาวเย็นมาก เมื่อทำมากก็เหลือใช้จึงทำออกมาขาย และถ่ายทอดภูมิปัญญาการทำผ้าห่มนวมให้กับลูกหลาน ทำต่อๆมา และพัฒนาให้สวยงามคงทนขึ้นเรื่อยๆ จนกลายเป็นเอกลักษณ์ของคนทั่วไปว่า "ซื้อผ้าทุ่มนวมต้องเป็นผ้าห่มนวมที่เชียงคาน" สามารถนำไปขายในต่างจังหวัดได้ การทำผ้าห่มนวมจึงเป็นอาชีพที่ทำรายได้ให้กับชาวเชียงคานอีกอาชีพหนึ่งเชียงคาน เป็นอำเภอที่อยู่ทางตอนเหนือสุดของจังหวัดเลย ซึ่งเป็นอำเภอแรกของกลุ่มจังหวัดภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบนที่มีแม่น้ำโขงไหลกลับเข้ามาเป็นพ่รมแดนธรรมชาติกั้นระหว่างประเทศไทยและสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวอีกครั้ง หลังจากที่แม่น้ำโขงไหลผ่านเข้าไปในประเทศลาว ที่อำเภอเวียงแก่น จังหวัดเชียงราย ปัจจุบันเชียงคานได้กลายเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่รู้จักกันในหมู่นักท่องเที่ยวที่ชื่นชอบบรรยากาศของเรือนไม้เก่าริมน้ำโขง และวิถีชีวิตที่เรียบง่ายของคนในชุมชนไปแล้ว ซึ่งหากมีโอกาสได้เข้าไปในตัวเมืองเชียงคานนี้ เราก็จะได้พบผ้าห่มนวมของฝากยอดนิยม ซึ่งถือได้ว่าเป็นผลิตภัณฑ์ของท้องถิ่นวางขายอยู่มากมาย เนื่องจากเชียงคานเป็นแหล่งผลิตผ้านวมที่มีชื่อเสียงของจังหวัดเลยนั่นเองด้วยความที่ในฤดูหนาวมีอากาศที่หนาวเย็นและในอดีตอำเภอแห่งนี้เป็นแหล่งปลูกฝ่ายอันดับต้นๆ จึงทำให้คนที่นี่รู้จักการทำผ้าห่มนวม เพื่อใช้ป้องกันสภาพอากาศที่หนาวเย็นกันเป็นอย่างดี โดยแต่เดิมนั้นชาวเชียงคานจะทำผ้าห่มนวมกันเพียงแค่พอใช้กันเองในครัวเรือน ผ้าห่มนวมเชียงคานนั้นถือได้ว่าเป็นงานหัตถกรรมจากภูมิปัญญาพื้นบ้าน เนื่องจากขั้นตอนกระบวนการผลิตผ้าห่มนุวมของคนที่นี่ยังคงใช้แรงงานคนเป็นหลัก กรรมวิธีในการผลิตอย่างคร่าวๆ เริ่มที่การใช้ไม้เหวี่ยงขึงด้ายเป็นตารางบน กง หรือ กัง ซึ่งมีลักษณะเป็นกรอบสี่เหลี่ยมที่ทำจากไม้ เหล็กหรือท่อ PVC โดยตวัดไปมาทางชวาง 2 รอบ ทางตรง 3 รอบ และทางเฉียงอีก 3 รอบ จากนั้นจึงนำเอาฝ้ายที่หีบเมล็ดออกและดีดจนฟูเป็นปุยแล้วมาแผ่ให้เป็นแผ่นบนพื้นให้ได้ตามขนาดที่ต้องการ จากนั้นก็โน้มเอากงที่หึงด้ายไว้ลงมาทาบ แล้วก็เอาไม้ผุนหรือไม้หมุน ซึ่งเป็นแผ่นไม้กสมๆ ทำจากไม้ช้อ มีที่จับด้านบน มาหมุนคลึงจนทั่ว เพื่อให้ตารางขนาดเล็กที่เกิดจาการขึงด้ายนี้เป็นตัวช่วยยืดปุยฝ้ายเอาไว้ ทำให้ผ้านวมทนทานไม่หลุดลุ่ย เมื่อทำเสร็จแล้วจึงกลับอีกด้านขึ้นมาวางด้ายที่ข็งเป็นตารางในแบบเดียวกัน ก็เป็นอันว่าเสร็จสิ้นกระบวนการทำไส้ผ้าห่มนวมจากนั้นก็จะเอาไส้ผ้าห่มนวมที่ได้ยัดใส่ในปลอกผ้ามุ้งและเอาปลอกผ้าชั้นนอกที่จะสามารถถอดชักได้มาสวมทับอีกชั้นหนึ่งผ้าห่มนวมผืนขนาดที่พอห่มได้ 2 คน จะใช้ปุยฝ้ายประมาณ 3 กิโลกรัมเลยทีเดียว ผ้าห่มนวมจากฝ่ายนี้ค่อนข้างจะมีราคาสูง เนื่องจากปัจจุบันพื้นที่เพาะปลูกฝ้ายของจังหวัดเลยลดลงไปอย่างมากจนไม่เพียงพอต่อความต้องการในการนำมาผลิตเป็นผ้ห่มนวม รวมทั้งราคาฝ้ายก็ปรับตัวสูงขึ้ ทำให้ผู้ผลิตบางรายต้องสั่งซื้อฝ้ายจากจังหวัดใกล้เคียงหรือนำเข้ามาจากประเทศเพื่อนบ้าน บางแห่งก็ได้ปรับเปลี่ยนไปใช้ใยสังเคราะห์แทนแต่นิยมกันว่าผ้าห่มนวมที่ทำจากฝ่ายแท้ๆนี้ แต่ละผืนจะใช้งานได้นานหลายปีเลยทีเดียว